Η 27^η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια ημέρα Εργοθεραπείας το 2010 από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Εργοθεραπείας (World Federation of Occupational Therapy) με σκοπό την προώθηση, ενημέρωση και εορτασμό του επαγγέλματος σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. (Σύλλογος Ελλήνων Εργοθεραπευτών)

Με αφορμή την ημέρα αυτή, στο παρόν κείμενο θα γίνει μια σύντομη περιγραφή της επιστήμης της εργοθεραπείας και του πεδίου ενδιαφέροντος της καθώς και της θεωρίας της αισθητηριακής ολοκλήρωσης που χρησιμοποιείται στην πρακτική της εργοθεραπείας.

Η Εργοθεραπεία ορίζεται από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Εργοθεραπείας ως «η επιστήμη που ασχολείται με την προώθηση της υγείας και της ευημερίας μέσω της εμπλοκής στο έργο». Έργο ορίζεται κάθε σκόπιμη δραστηριότητα την οποία το άτομο εμπλέκει στη ζωή του. Πεδίο ενδιαφέροντος της Εργοθεραπείας αποτελεί η ανάπτυξη, βελτίωση και αποκατάσταση της συμμετοχής των ατόμων στα καθημερινά τους έργα, όταν αυτή έχει διαταραχθεί από οποιαδήποτε αιτιολογία και σε οποιοδήποτε ηλικιακό στάδιο. (W.F.O.T, 2005)

Οι εργοθεραπευτές στην πρακτική τους δε στηρίζονται μόνο στις αρχές και τη φιλοσοφία του επαγγέλματος ή στην εμπειρία και το ένστικτό τους αλλά και στην κατανόηση του θεωρητικού υπόβαθρου που καθοδηγεί την πρακτική τους (Kramer & Hinojosa, 1993). Το θεωρητικό υπόβαθρο αποτελείται κυρίως από θεωρίες, μοντέλα πρακτικής και πλαίσια αναφοράς τα οποία αποτελούν όχι μόνο εργαλεία οργάνωσης των θεραπευτικών προσεγγίσεων και τεχνικών, αλλά ταυτόχρονα προσδίδουν την επιστημονική βάση και ταυτότητα της παρέμβασης και εγγυώνται την αποτελεσματικότητα της (Hagedorn, 1997, Kielhofner, 1997). Οι εργοθεραπευτές επιλέγουν το θεωρητικό υπόβαθρο ανάλογα με τη διαγνωστική κατηγορία των ατόμων με τα οποία δουλεύουν και τους στόχους κάθε εργοθεραπευτικού προγράμματος. Η θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι μια απ’ τις θεωρίες που οι εργοθεραπευτές χρησιμοποιούν στην πρακτική τους και την οποία θα περιγράψουμε στη συνέχεια.

Η θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης (Α.Ο.) αναπτύχθηκε από την J. Ayres τη δεκαετία του ΄60 στην Αμερική. Η ίδια ήταν Ψυχολόγος και Εργοθεραπεύτρια και αναγνωρίστηκε στους κόλπους της Εργοθεραπείας για τη δημιουργία αυτού του θεωρητικού σχήματος. Ήταν η πρώτη που αναγνώρισε τη Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας. Η θεωρία της Α.Ο. χρησιμοποιείται για να εξηγήσει τη συσχέτιση εγκεφάλου και συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τη θεωρία, ανταποκρινόμαστε μέσω των αισθήσεων μας στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα με τρόπο που επηρεάζει τη συμπεριφορά μας. (Μάγκλαρη, Ε., 2015)

Από τη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης έχουν προκύψει η θεραπευτική μέθοδος, οι τεχνικές, οι αξιολογήσεις της αισθητηριακής ολοκλήρωσης καθώς επίσης έχουν ορισθεί και οι διαταραχές αυτής. (Parham & Mailloux, 2005)

Σύμφωνα με τη θεωρία, η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι μια νευρολογική διαδικασία. Είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να δέχεται πληροφορίες από το περιβάλλον μέσω των αισθήσεων, να τις επεξεργάζεται, να τις οργανώνει και να ανταποκρίνεται σε αυτές με λειτουργικό τρόπο (Ayres, 1972). Αυτή είναι μια διαδικασία τυπικής ανάπτυξης του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) και ωρίμανσης του εγκεφάλου. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης ενός παιδιού η αισθητηριακή ολοκλήρωση αναπτύσσεται μέσα απ’ το ελεύθερο παιχνίδι και τις καθημερινές δραστηριότητες.

Οι αισθήσεις που προσλαμβάνουν και επεξεργάζονται τις πληροφορίες απ’ το περιβάλλον είναι η αφή, η όραση, η γεύση, η όσφρηση, η ακοή, η αίσθηση του σώματος(ιδιοδεκτικότητα), η ισορροπία και η αίσθηση της βαρύτητας (αιθουσαίο σύστημα).

Διαταραχή Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι η άτυπη κοινωνική, συναισθηματική, κινητική και λειτουργική συμπεριφορά που οφείλεται σε φτωχή επεξεργασία και οργάνωση αισθητηριακών ερεθισμάτων από το ΚΝΣ. Δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία έχουν επιπτώσεις στη μάθηση και τη συμπεριφορά άρα σε δράσεις της καθημερινότητας. Τα άτομα με Διαταραχή Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης δεν παρουσιάζουν την ίδια εικόνα αλλά η διαταραχή είναι διαφορετική για το καθένα.

Η Διαταραχή Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μπορεί να περιλαμβάνει δυσκολίες στη ρύθμιση δηλαδή στο επίπεδο εγρήγορσης, στην οργάνωση «και επομένως στη μάθηση» και στην πράξη δηλαδή στον ιδεασμό, τη σχεδίαση και την εκτέλεση μιας νέας κινητικής εμπειρίας (Μάγκλαρη, Ε., 2015). Εμφανίζεται, σε παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής, Διαταραχή του Συντονισμού των Κινήσεων αλλά και χωρίς άλλη συνοδό διαταραχή.

Η αισθητηριακή ολοκλήρωση ως θεραπευτική μέθοδος – προσέγγιση, εστιάζει στις ανάγκες του ατόμου με στόχο την έκλυση προσαρμοστικών και οργανωμένων ανταποκρίσεων μέσα σε διαφορετικά περιβάλλοντα και παραμέτρους. Ενθαρρύνει το άτομο να κινηθεί και να αλλάξει το περιβάλλον του με στόχο την ανάδυση πιο προκλητικών απαιτήσεων για αισθητικοκινητική ολοκλήρωση. Βασίζεται σε αρχές της θεωρίας της κινητικής μάθησης, προσαρμοστικών ανταποκρίσεων και σκόπιμης δραστηριότητας. Τελικός στόχος είναι η ενεργή ανάμειξη του ατόμου σε έργο για την εκπλήρωση του ρόλου του.

Νίκας Νικόλαος, Υπεύθυνος τμήματος εργοθεραπείας
Χατζημηνά Στελίνα, Εργοθεραπεύτρια
Ψυχοπαιδαγωγικό Κέντρο Παιδιού και Εφήβου «Παίξε Γέλασε»

Βιβλιογραφία

Kramer P. & Hinojosa, J. (1993). Structure of the Frame of Reference. In P. Kramer & J. Hinojosa (Eds.), Frames of Reference for Pediatric Occupational Therapy, Williams & Wilkins, Baltimore, Maryland, USA

Hagedorn, Μ. (1997) Foundations for practice in Occupational Therapy, (2nd edn.), Churchill Livingstone, New York

Kielhofner, G (1997) Conceptual Foundations of Occupational Therapy, (2^nd ed.), F.A. Davis Company, Philadelphia

Parham L.D. & Mailloux Z. (2005) Sensory integration. In J. Case-Smith (Eds.), Occupational Therapy for Children (5^th ed.), Elsevier Mosby, USA

Ayres, A. J. (1972). Sensory integration and learning disorders. Los Angeles: Western Psychological Association

Μάγκλαρη Ε., Εκπαίδευση στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση, Η Νευρολογική Βάση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης και οι Λειτουργικές Εκδηλώσεις της, Ηράκλειο Κρήτης, 20 – 23 Μαρτίου 2015